ქეთი სართანია - პროტესტი და წინააღმდეგობა საქართველოში (XX-XXI სს)

ჟურნალი ინდიგო

გამოცემის წელი : 2023

2018 წლის გამოცემის შემდეგ, რომელიც პროტესტის ბოლო ათი წლის გამოცდილებას უყრიდა თავს, ინდიგო წინააღმდეგობისა და პროტესტის ახლა უკვე ოცდაათწლიანი ისტორიის გასააზრებლად, ისევ უბრუნდება საკვანძო კითხვას: როდის იფანტება მუხტი? როდის ქრება, ან საერთოდ თუ ქრება პროცესი?

ვცდილობთ ისიც დავინახოთ, რა გამოცდილებაზე იდგა ახლად დაბადებულ ქვეყანაში აზვირთებული საპროტესტო მოძრაობები, რომელთაც განსაზღვრეს მომავალი წინააღმდეგობის ხასიათი, მათი გეზი და სიმძლავრე.

ამიტომ, თხრობას საბჭოთა საქართველოდან ვიწყებთ.

საბჭოთა სოციალისტურ რესპუბლიკას ორად ორი მასობრივი გამოსვლა ახსოვს. ერთი – 1956 წელს, როცა სტალინის კულტის დამხობის მოწინააღმდეგეები რუსულმა ჯარმა დაარბია, მეორე კი 1978 წელს, როცა ქართული ენის დამცველებმა საბჭოთა ხელისუფლებას გადაწყვეტილება შეაცვლევინეს.

გიორგი მაისურაძის ესსე ამ ორი პროტესტის თანადროული ანალიზია, რომელშიც ვკითხულობთ, თუ როგორ განაპირობებს ეს ორი ამბავი მომავალ წინააღმდეგობებს. გიორგი ღვინჯილია კი თავის ესსეში საზოგადოებრივი ჯგუფების კოლექტიური ქმედების აღსაწერად სრულ მობილიზაციას გთხოვს და მას მთლიანად უნდა მიუძღვნა თავი. ძალაუფლება კი, რომელსაც უპირისპირდები, მოულოდნელი დაბრკოლებებით გამუდმებით გფიტავს. ძალაგამოცლილს სასოწარკვეთა გეუფლება და ჩერდები. წინააღმდეგობაში ყოფნის მთავარი გაკვეთილიც ესაა: რამდენის გაძლება შეუძლია შენს ფსიქიკასა და სხეულს. მეორეა – რამდენი ნაბიჯის იქით დაინახავ სივრცეს? შორი ჰორიზონტების წარმოდგენაც თუ შეგიძლია? წინააღმდეგობისას მიზანთან ამერიკელი სოციოლოგის, ჩარლზ ტილის თეორიას იშველიებს და პროტესტის რეპერტუარზე მსჯელობს – იცვლება თუ არა საერთო უკმაყოფილების, წუხილებისა და უთანხმოების გამოთქმის ფორმები სხვადასხვა პოლიტიკური ფორმაციის პერიოდში; ახერხებენ თუ არა კოლექტივები პროტესტის რეპერტუარის შეცვლას. რა შინაარსისაა თავად ფორმა – შესაძლოა თუ არა ერთი და იმავე რეპერტუარმა ცვლილებებსაც მისცეს ბიძგი და საზოგადოება თვითგანადგურებამდეც მიიყვანოს?

გამოცემის კვლევის ერთ-ერთი მთავარი თემა პროტესტის ენაა. წლების განმავლობაში ხმის ჩაწყვეტამდე ძახილით, თუ ამოოხვრით ნათქვამი მოთხოვნები ტრანსპარანტებზეა აღბეჭდილი. მარიამ ნატროშვილისა და დეთუ ჯინჭარაძის „პროტესტის ლექსიკონი“ ერთმანეთის გვერდით ალაგებს ოცდაათი წლის სათქმელებს და ემსგავსება წინააღმდეგობის ისტორიის ერთიან ტექსტად წაკითხვის სავარჯიშოს. რას ითხოვენ ადამიანები და რა ისმის პასუხად ტრიბუნებიდან – იკითხება თუ არა მათი სიტყვები დიალოგად? ითარგმნება თუ არა ადამიანების მოთხოვნები პოლიტიკურ პროცესად?

როგორც ბევრ გამოცდილ აქტივისტს უთქვამს, ყოველ წინააღმდეგობას ორი დიდი და მოულოდნელი მტერი ჰყავს – დაღლა და ფრუსტრაცია, რადგან წინააღმდეგობა სრულ მობილიზაციას გთხოვს და მას მთლიანად უნდა მიუძღვნა თავი. ძალაუფლება კი, რომელსაც უპირისპირდები, მოულოდნელი დაბრკოლებებით გამუდმებით გფიტავს. ძალაგამოცლილს სასოწარკვეთა გეუფლება და ჩერდები. წინააღმდეგობაში ყოფნის მთავარი გაკვეთილიც ესაა: რამდენის გაძლება შეუძლია შენს ფსიქიკასა და სხეულს. მეორეა – რამდენი ნაბიჯის იქით დაინახავ სივრცეს? შორი ჰორიზონტების წარმოდგენაც თუ შეგიძლია? წინააღმდეგობისას მიზანთან მიახლოება მხოლოდ მოკლე და მყარ ნაბიჯებად გათვლილი სტრატეგიით გამოდის, როცა ენერგიის განახლებისთვის საკვებიც და იარაღებიც საიმედოდაა მომარაგებული. ჩვენ გვაინტერესებს, სადამდე სწვდება ჰორიზონტს თვალი თუ მას ლოკალური საპროტესტო გამოცდილების პრიზმიდან შევხედავთ?

ვაკვირდებით იმასაც, რა ხდება იქ, სადაც ქვეყნის ყველაზე ხმაურიანი პროტესტები მიმდინარეობს. ქეთი სართანია თავის ესსეში რუსთაველის 8 ნომრის მძლავრ სიმბოლურ შინაარსს აანალიზებს. რუსთაველზე ორი მემორიალია, რომლებიც იმპერიასთან ბრძოლაში დაცემული გმირების – 1956 წლის 9 მარტს და 1989 წლის 9 აპრილს საბჭოთა ჯარების მიერ დახვრეტილი მშვიდობიანი მომიტინგეების არდავიწყებას ეძღვნება. პარლამენტის შენობის წინ მდებარე გამზირის ეს მონაკვეთი მსხვერპლთა ხსოვნისთვის პატივის მიგების ადგილია, მაგრამ ამავდროულად, 1991-1992 წლებში სამოქალაქო ომის – შიდა ბრძოლის ველიც. მხოლოდ ამ წინააღმდეგობრივ გამოცდილებებში ჩანს სრულფასოვნად რუსთაველის გამზირის #8. ის არც მხოლოდ იმპერიალისტური ძალების წინააღმდეგობის სიმბოლოა და არც მხოლოდ შიდა დაპირისპირებების. მისი, როგორც სიმბოლოს ძალასაც ეს მთლიანობა ქმნის. რომელიმეს არდასანახად თვალის დახუჭვა კი ცდუნებაა მცდარი ნარატივის შექმნისთვის.